Хөгжим сонсод шүлэг унших гэдэг уймра хүний ажил байх. Магадгүй тэр долоо
ч гэлүү найман мэдрэхүйтэй гэлцдэг Наполеон л чадах биз. Үнэндэ би Radiohead-
ийг сонсож байтал Галсансүхийн шүлгүд санагдсан хэрэг . Тэгэд түний сүлчийн
хоёр түврийг авч унтлагынхаа өрөнд орж дотроос нь түгжлэ. Жилийн өмнө тэр
Москвад сурч байхда манай студиэр ирж хэдэн шүлэг уншиж өгсөн юм . Тэгэхэд нь
би өнөх Гаага маань хуучнаасаа суларчихаа юу да...юун хайр майр ...эхнэр мэхнэр ...
хүхэд мүхэд вэ гэж дотро голонгуй байж билэ. Гэтэл түний “Постмодерн дөрвөн
улирал ”, “Сэтгэл гэдэг эрхтэн ” хэмээх хоёр түврийг уншад би уулга алдав аа.
Угасаа орос , англи хэлээр шүлэг уншад ойлгох чадваргүй молхи би бэр амьсгалах
агаргүй тэчъяадаж хий л “Болор цом ” хэмээх тодотголтой үнэр ч үгүй, амт ч үгүй
гялгар шилэн шүлгүдийг дэмий ширтэж тамхи байтугай акурка ч олдохгүй нойр
хулжсан урт шөнийг өнгөрөх гэж ядаж байтал түний хоёр түвэр гарад ирэх нь
тэр . Зүүнбаянд гурван жил алба хаагаад халагдсан цэрэг эхнэрийнхээ өвөрт хоноод
сэрэх ч шиг ...зүдлэхээ болиод удсан тэнэг өнгөтөр зүдлэх ч шиг, хасах дөрөв
зүдэг байсан эмгэн хара орчих ч шиг, ханиад хүрээд таг болчихсон хамар онгойх
ч шиг болоод үүнийг тэрлэж эхэлвэй . Шүлгэнд амт гэж байдаг, шүлгэнд ур хийц гэж
байдаг, бид шүлгийг уран дархны ажилтай зүйрлэж их ярьдаг бас жишэлж бичдэг .
Тэгвэл түний шүлгүдэд тийм уран гоё хийц, угалз хээ байдагүй, түний шүлгэнд
үнэр байдаг. Түний шүлгүдэд өнгө байдаг. Ялангуяа түний энэ хоёр түвэрт энэ
үнэр бороны дарах агар шиг, шоро үнэртсэн хаврын салхи шиг, заримда цус
шиг, заримда хөлс шиг, бүр заримда хөнжил шиг, зар шиг, хүхдийн сэвлэг шиг,
хүхний үнэр шиг ханхална . Ийм нэг үгэр илэрхийлж боломгүй содон үнэр түний
шүлгэс л гардаг юм . Түний бичиж байсан алдарт нэг, хоёр , гурав, дөрөв, тав , зургаа ,
долоо . Надад үхэх долоон шалтгаан хэрэгтэй гэсэн шүлгүдээс энэ хоёр түвэрт
орсон шүлгүд дахин дахин, хэд хэд уншмар , дор бүрдээ бүхэл санаа агулсан ,
дотроо өгүлэмжтэй бас тайлалтай нэг л сайхан зажлуртай болж “нас бие” гүйцжэ.
Тэрээр нэгэн шүлэгтээ :
“...Үхнэ гэдгээ төрөхөсө өмнө ухаарсан
Үхэж чадагүй амьтан байх яасан хэцү юм бэ ...” гэж халагласан бол өөр нэгэн
шүлэгтээ :
“...Хэн ч хараагүй чамайг харахсан гэж бодоод л
Хамгийг халиагч чамайг харж байгаг итгэд л...
...Хэн нэгний бодож олсон хоосон дүрийг чинь шүтэд л
Оршин суух хаяггүй чам руу очно гэж мөрөдөд л
Одо ирж аваад диваажинд хүргэнэ гэж горьдод л
Үхдэггүй , үрждэггүй сайхан хүрээ чи” хэмээн бурхныг загнад эцэст нь,
“Чиний хэлсэн бүхнийг чинь Бурхан гуай бид бүгдийг биелүүлдэг
Чамд хэлэх нэг зөвлөгө байна
Чи битгий хуц ...” гэжэ . Хэн ч ингэж бичдэггүй , бичих нь байтугай бодож ч
байгагүй байх. Бидний боддог , бидний бичдэг , бидний уншиж дасан орцны шат
шиг уйтгартай умгар шүлгүдээс түнийх шал өөр. “Хүхдийн нүгэл ” хэмээх нэгэн
шүлэгтэ :
“...Нохой , мурыг тарчилгаж , шувуны өндгийг шуналтай хагалж
Эрвэхэй хөнөж ... чавхаар болжмор харваж
...Хамаг тоглоомоо хүчлэн эвдэж , хүрсэн бүхэн нь хог болж
Хоёрын хоронд хов хутгаж, аавыга ахтай нь, ээжийгэ эмээтэй нь хэрэлдүүлж
Уйлж бахирч , аашилж, хашгирч , орипж чарласан
Улайрсан алуурчид ...
Үхэх л гэж төрдөг энэ хэцүү амьдралда намайг
... Хүйтэн агар бас гэрэл цохиулсан зураг шиг
Хүхдийн хөгшин амьдрал хүлэж байсанд айв
Хэлэх ч үг алга” гэжээ . Ёстой хэлэх ч үг алга . Хэн ингэж бичсэн юм бэ. Цашлад
түний “Чөтгөр бид хоёр ” шүлэгт шал согтуу архины мухлагас чөтгөртэй сугадан
гарад хоосон гялгар уут нисэлдсэн харанхуй тэнгэр дор хонох газар хайн явахдаа
үзсэнээ дүрслэн бичсэн нь яг л богино хэмжээний сюреалист кино мэт болжээ .
Түний шүлгүд хачин содон өнгө дүрслэлтэй , эарим нь хүйтэн цэнхэр өнгөтэй
харанхуйн дундас ёлтойх сүмгэр гэрэлтэй , зарим нь хутгаар зүсч болмоор өтгөн
зунгаралдсан агартай бүдгэр саарал өнгөтэй ...шүлэг бүрийг уншиж эхлэхэд
нэгэн өрөний хаалгыг татах мэт болж ород уншиж дусахад түнэсээ гарах мэт
сэтгэгдэл төрүлнэ. Янз бүрийн өнгөтэй өнгөгүй зүдэн дундур аялах ч шиг болно .
Жишэ нь:
“Онгод болно би
Онгон болно би
Бидний оюун ухан бидэндээ л хүртээлтэй
Бие гэдэг бидний юм биш
Ээ ... хэг хэг хэг хэг ... “ гэж эхлээд
“Хүрч иднэ, халдаж иднэ би
Хувь заяаг нь иднэ. Хараж иднэ.
Зүрх гэдэг чинь зүсэм мах учрас
Зүүдийг нь иднэ
Алхам болгоныг нь алда болгож иднэ
Алж иднэ, амийг нь авч иднэ
Тэвчих тусам нь тарчлааж иднэ
Тэр гэхийн тэмдэггүй зовоож иднэ
Алаад өгөч гэтэл нь алийг нь алдуулна
Амийг минь аврач гэтэл аргадуулж иднэ
Алтан дэлхийд амьсгалах
Аргагүй болгож иднэ ....” хэмээн хараажээ . Аймаар байга биз. Ийм тас хар галзуу
фантази Галсансүхээс л гарна. Зүрх гэдэг зүсэм мах учрас зүдийг нь иднэ гэнэ ээ.
Жинхэнэ сюрөализм ...Сальвадор Далигийн зураг шиг эсвэл Мексикийн коммунист
зураач Сикейросын монументалист баримлуд шиг ... Түний шүлгүд янз бүрийн
өнгөтэй бас үнэртэй гэж би дээр хэлсэн тэгвэл :
“Сэтгэлийн чинь хэцэн дээр би
Шинэ бичсэн шүлгэ сэврээнэ
Сэрээхгүй гэж сэмхэн босоод би
Шал нойтон байна уу? гэж харна
Нэг л хөнгөхөн цэнхэр өнгө чийгтэй зөлөн агар сэвэлзэх мэт .
Тэрээр хаврыг дүрслэхдээ :
“Чихрийн цас
Гэрт хөглөрнө
Хү минь гада тоглоно ” гэсэн бол Зуныг:
“Амьтай , хүн
Хэний янагүй
Хана ч хоноглосон хамаагүй ...” гэжэ . Тэгвэл намрыг:
“Загас хүртэл өгөш үмхэхгүй занга хувиргахад
Туулыг туулж гэртээ харина ” хэмээн нүдэнд үзэгдтэл жихүн агар үнэрттэл бүр
хүйтэн ус биед мэдрэгдтэл дүрсэлсэн бол өвлийг :
“Цас идэж
Зогсохдоо би
Зуныг бүр мартчихаж ...” хэмээн нүд гялбуулсан хүйтэн цаган өнгөр зуржээ .
Би утга зохиол шүмжлэгч ч биш бас өмнө нь ийм юм бичиж ч байсангүй . Пастернак,
Шопенхауэр ... гэд өөрө ч сайн мэдэхгүй үхсэн хүмүсийн нэрс жагсааж тэр энэнтэй
зүйрлэхийг ч бодсонгүй зүгэр л түний шүлгүдийг хүмүс уншасай гэсэндээ л
үүнийг бичлэ. Галсангийн шүлгүдээс тасалж аваад ишлэл болгох гэхээр хөл гарыг
нь салгаж байга юм шиг болж өгдөггүй юм билэ. Тэгэхээр уншигч танд зөвлөхөд
зүгэр л номыг нь аваад уншчих гэмээр байна. Та уншад эг магүй хөхөрнө. Уулга
алдана , айна, бодно , гуниглана , дахин дахин уншиж бодлын чинь үүд нэгдэж сэтгэл
гэдэг эрхтэн чинь элэг шиг үрэвсэнэ .
“Халга цоожтой , салхивч түгжэтэй , цонх хаалттай
Хар шөнөр хэрхэн , хаагур , яаж гарад би
Хүгийнхэ сэвлэгийг үлэж үнэрлээд
Хүхнийхэ уруулыг үнсэж хоноод ирдэг байна аа...” хэмээн гайхна.
Ганцаархнаа өрөндө байга мөртлөө гадур дотуур өчнөн хэсч галзуу эрүл
хүмүстэй уулзаж ярилцад ирсэн мэт сэтгэгдэл төрж номо хаахдаа санаа алдад
дэрэн доро хийнэ гэж л хэлмээр байна.


Сэтгүүлч Д.Төрм өнх

. Сэтгэгдэл бичих

Сэтгэгдлүүд